Nie wyobrażamy już sobie świata bez energii elektrycznej. Rozwój technologii, w tym coraz więcej dostępnych urządzeń elektrycznych w gospodarstwach domowych i małych firmach powoduje, że zapotrzebowanie na energię cały czas wzrasta. Zużycie energii u większości klientów odbywa się z uwzględnieniem własnych potrzeb, bez rozpatrywania cyklu produkcji energii ze źródeł odnawialnych (OZE), w tym jej największej wartości. Trzeba przyznać, że jest to dość naturalne. Po prostu każdy chce korzystać z energii elektrycznej dla własnej wygody i zgodnie ze swoimi przyzwyczajeniami. Rozwój sieci elektroenergetycznych stara się nadążyć za potrzebami odbiorców, wzrostem liczby mikroźródeł i związanymi z tym zmianami prawnymi. O ile oczywista jest dla wszystkich potrzeba zmian w liniach energetycznych wraz infrastrukturą sieciową, to mało osób wie jak ważne w tym temacie są liczniki energii elektrycznej. To właśnie te urządzenia – będące elementem infrastruktury pomiarowej – dostarczają wiedzy o zapotrzebowaniu odbiorców na energię.
Obecne liczniki energii elektrycznej znacznie się różnią od tych tradycyjnych, które można jeszcze w nieznacznych ilościach zauważyć w sieci. Są to już małe komputery, zwane inaczej licznikami inteligentnymi. Zapewniają dokładniejszy od swoich indukcyjnych poprzedników pomiar energii i do tego dostępny praktycznie od razu, co za tym idzie umożliwiają rozliczenie zużycia rzeczywistego i pozwalają na rezygnację z szacunkowych rozliczeń. Liczniki inteligentne dokonują pomiaru napięć, prądów, wykonują ocenę jakości energii dostarczanej do gospodarstwa domowego lub firmy. Dostarczają także danych o przerwach w zasilaniu, wspomagają wykrywanie awarii i są również aktywnym elementem w procesie wykrywania nielegalnego poboru energii elektrycznej
tj. jej kradzieży. Liczniki inteligentne są niezbędnym elementem sieci elektroenergetycznej, a ich rozwój zapewnia dodatkowe korzyści dla nas jako jej odbiorców oraz prosumentów i mikro wytwórców.
Wdrożenie inteligentnego opomiarowania ma podstawy prawne zarówno unijne jak i krajowe. Kluczowym dokumentem w tym temacie jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej („Dyrektywa”). W załączniku pierwszym tej Dyrektywy wskazano, że państwa członkowskie zapewnią wdrożenie inteligentnych systemów pomiarowych, które pozwolą na aktywne uczestnictwo konsumentów w rynku dostaw energii elektrycznej. Wymóg wdrożenia uzależniono od ekonomicznej oceny wszystkich długoterminowych kosztów i korzyści dla rynku oraz indywidualnego konsumenta lub od oceny, która forma inteligentnego pomiaru jest uzasadniona z ekonomicznego punktu widzenia i najbardziej opłacalna oraz w jakim czasie ich dystrybucja jest wykonalna. Dla Rzeczpospolitej, jako państwa członkowskiego UE, Dyrektywa jest tego rodzaju aktem prawnym, który zobowiązuje władze krajowe do uzyskania określonego rezultatu, pozostawiając swobodę wyboru formy i środków. W 2013 r. Rzeczpospolita Polska poinformowała Komisję Europejską o dokonanej ocenie wdrożenia inteligentnego opomiarowania zakończonej wynikiem pozytywnym. Warto zwrócić uwagę na wydany w kwietniu 2013r. przez Ministerstwo Gospodarki dokument pt.: „Analiza skutków społeczno-gospodarczych wdrożenia inteligentnego opomiarowania” gdzie potwierdzono liczne korzyści rozpowszechnienia liczników zdalnego odczytu dla odbiorców, w tym kluczowe to:
- możliwość rozliczania odbiorców w oparciu o rzeczywiste zużycie energii,
- możliwość zbierania i udostępniania profilu energii odbiorcom (z rozdzielczością godzinową lub piętnasto-minutową),
- optymalizacja kosztów zużycia energii, poprzez podnoszenie świadomości odbiorców o jej użytkowaniu,
- zdalna zmiana taryfy, co przyspiesza cały proces zmiany i obniża koszty jej realizacji.Dokument ten wskazuje również na korzyści dla Spółek Dystrybucyjnych i Sprzedawców, w tym kluczowe to:
- możliwość monitorowania sieci elektroenergetycznej po stronie 0,4 kV,
- możliwość zdalnej windykacji (odłączenia i załączenia odbiorców posiadających zadłużenie za zużycie energii elektrycznej),
- dokładniejsze bilansowanie sieci,
- skrócenie czasu zmiany sprzedawcy i zmniejszenie kosztów,
- możliwość oferowania odbiorcom nowych produktów.
Wobec powyższych korzyści, w Rzeczpospolitej Polskiej przyjęto harmonogram wdrożenia systemów zdalnego odczytu, co wskazano w Ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne z późniejszymi zmianami (Ustawa z dnia 20 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw) art. 11t. na mocy którego: Operator systemu dystrybucyjnego (OSD), do dnia 31 grudnia 2028 r. zobowiązany jest do zainstalowania liczników zdalnego odczytu u odbiorców stanowiących co najmniej 80% łącznej liczby wszystkich odbiorców (w tym będących gospodarstwami domowymi). Ustawa ta wyznacza obowiązek instalacji liczników w trzech terminach:
- do dnia 31 grudnia 2023 r. – w punktach poboru energii stanowiących co najmniej 15% wszystkich odbiorców,
- do dnia 31 grudnia 2025 r. – w punktach poboru energii stanowiących co najmniej 35% wszystkich odbiorców,
- do dnia 31 grudnia 2027 r. – w punktach poboru energii stanowiących co najmniej 65% wszystkich odbiorców,
Ważną informacją dla odbiorców jest to, że OSD pokrywa koszty zakupu liczników zdalnego odczytu, ich instalacji, uruchomienia oraz koszty całej infrastruktury pomiarowej niezbędnej do prowadzenia odczytu zdalnego.
Ostatnim dokumentem o którym chciałbym wspomnieć, jest Rozporządzanie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2022 r. w sprawie systemu pomiarowego (Dz.U. 2022 poz.788). Rozporządzenie to określa:
- wymagania funkcjonalne, jakie spełnia cały system pomiarowy;
- wymagania w zakresie bezpieczeństwa systemu pomiarowego, w tym ochrony tego systemu przed nieuprawnioną ingerencją,
- wymagania, jakie spełniają:
- liczniki zdalnego odczytu w zakresie energii elektrycznej w zależności od miejsca ich instalacji oraz ich przeznaczenia,
- dane pomiarowe oraz inne informacje rejestrowane przez licznik zdalnego odczytu,
- polecenia odbierane przez licznik zdalnego odczytu, a także warunki ich przesyłania,
- dane pomiarowe oraz polecenia wysyłane przez licznik zdalnego odczytu do urządzeń w gospodarstwie domowym, a także warunki ich przesyłania;
- standardy komunikacji pomiędzy licznikiem zdalnego odczytu, a systemem zdalnego odczytu;
- sposób funkcjonowania liczników zdalnego odczytu w trybie przedpłatowym oraz sposób dokonywania rozliczeń w tym trybie;
- sposób wyznaczania zastępczych danych pomiarowych oraz skorygowanych danych pomiarowych;
- sposób wyznaczania wskaźników skuteczności i niezawodności komunikacji w systemie pomiarowym;
- szczegółowy zakres danych pomiarowych i innych informacji pozyskiwanych z licznika zdalnego odczytu;
- wymagania, jakie spełnia licznik zdalnego odczytu, aby umożliwić skomunikowanie
z urządzeniami odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym; - informacje przekazywane odbiorcy końcowemu, o którym mowa w art. 11t ust. 1 lub
6 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, zwanej dalej „ustawą”,
o liczniku zdalnego odczytu oraz o przetwarzaniu jego danych osobowych.
Na dzień 31.03.2023 r. we wszystkich spółkach dystrybucyjnych w Rzeczpospolitej zainstalowano łącznie 4 302 001 liczników zdalnego odczytu, co stanowi ok. 23% wszystkich odbiorców. Obecnie odbiorcy, którzy posiadają zainstalowany licznik zdalnego odczytu są rozliczani ze zużycia rzeczywistego, mogą sprawdzić na dedykowanych stronach OSD swoje zużycie w rozbiciu godzinowym oraz porównać je do roku poprzedniego. Szczególnie istotne staje się to przy redukcji kosztów korzystania z energii tj. przy świadomym wyborze zmiany taryfy i dostosowaniem jej do swojego trybu jej wykorzystywania.
Na rynku europejskim, jak również krajowym można zaobserwować tworzące się przedsiębiorstwa, które oferować zaczynają inteligentne zarządzanie energią produkowaną przez prosumentów. Z pewnością dużym znaczeniem będzie pozyskiwanie danych online poprzez dedykowane interfejsy, które oferują liczniki zdalnego odczytu, tzw. porty infrastruktury domowej (ISD). Połączenie danych z inteligentnych liczników, z danymi urządzeń domowych jakimi są inwertery paneli fotowoltaicznych, pompy ciepła czy też drobne AGD w przyszłości wspomagać będzie efektywne wykorzystywanie energii elektrycznej. Wymaga to jednak jeszcze czasu i ciągłego budowania świadomości odbiorców
o inteligentnym wykorzystywaniu energii elektrycznej.
Bibliografia
- Rozporządzanie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2022 r. w sprawie systemu pomiarowego (Dz.U. 2022 poz.788)
- Dyrektywy 2009/72/WE, 2009/73/WE
- Analiza skutków społeczno-gospodarczych wdrożenia inteligentnego opomiarowania
- Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. z późniejszymi zmianami.